Αν κάνουμε ανασκαφές, να διασώζουμε, να αναδεικνύουμε τα αρχαιολογικά ευρήματα ή να τα αφήνουμε θαμμένα - και έτσι προστατευμένα - ώσπου να βρεθούν οι πλέον ευαισθητοποιημένοι πολίτες και αρχαιολόγοι του μέλλοντος;

Η έλλειψη κονδυλίων για τη χρηματοδότηση των ανασκαφών ίσως αποτελέσει «ευκαιρία» αξιοποίησης του χρόνου για την ουσιαστικότερη μελέτη των εκατοντάδων χιλιάδων ευρημάτων και την εξαγωγή συμπερασμάτων μακριά από προχειρότητες και εντυπωσιασμούς.

Τα ερωτήματα πλανώνται από χθες - ημέρα έναρξης του αρχαιολογικού συνεδρίου της Θεσσαλονίκης, στο πλαίσιο του οποίου «κατατίθενται» για 25η συνεχή χρονιά τα αποτελέσματα των ανασκαφικών διαδικασιών της χρονιάς που πέρασε.

Εφέτος οι 68 ανακοινώσεις περιορίζονται στην πλειονότητά τους στην κατάθεση των πρώτων συμπερασμάτων, σε επιχειρήσεις ταυτίσεων για ευρήματα προηγούμενων ετών, στην «γκρίνια» για την έλλειψη κονδυλίων και στην κρούση κωδώνων κινδύνου για την ελλιπή - ή και την παντελή απουσία - φύλαξης σε αρχαιολογικούς χώρους, μουσεία και χώρους αποθήκευσης αρχαιολογικών ευρημάτων, μετά και τις πρόσφατες περιπτώσεις κλοπών και συλλήψεων αρχαιοκαπήλων.

Κατά τη διάρκεια της ανασκαφής για το Μετρό ήρθε στο φως προ διετίας άγνωστη έως πρόσφατα τρίκλιτη βασιλική στον σταθμό Σιντριβάνι. Η παλαιοχριστιανική βασιλική, που θεωρήθηκε η παλαιότερη της Θεσσαλονίκης (χρονολογείται από τον 5ο αιώνα μ.Χ.), ήταν θεμελιωμένη επάνω σε παλαιότερο από αυτήν λατρευτικό κτίριο του 4ου αιώνα με εξαιρετικό ψηφιδωτό δάπεδο. Σύμφωνα με αρχική απόφαση του ΚΑΣ, η βασιλική επρόκειτο να αποκολληθεί και να μεταφερθεί σε απόσταση περίπου 200 μέτρων - στο πάρκο της Θεολογικής Σχολής. Η απόφαση προσεβλήθη μετά την παρέμβαση του Μιχάλη Τιβέριου, καθηγητή του ΑΠΘ και συμβούλου σε αρχαιολογικά θέματα της εταιρείας Αττικό Μετρό, και τελικά αποφασίστηκε η κατάχωση του μνημείου.

«Η μάνα γη είναι ο καλύτερος φύλακας των αρχαίων μας», λέει στα «ΝΕΑ» ο Μιχάλης Τιβέριος. «Εξάλλου, ειδικά στον σχεδιασμό του Μετρό δεν έγινε χρήση της τεχνογνωσίας που υπήρχε ήδη από το μετρό της Αθήνας. Ας αφήσουμε τα αρχαία μας στη γη φυλαγμένα, να τα βρουν οι αρχαιολόγοι του 10000 μ.Χ., τότε που οι Ελληνες και οι πολιτικοί τους ίσως είναι καλύτεροι από τους σημερινούς και θα δείχνουν μεγαλύτερο σεβασμό στην ιστορία τους».

«Το μέλλον δεν μπορεί και δεν πρέπει να κτίζεται σε βάρος του παρελθόντος», τονίζουν υπενθυμίζοντας την ακροτελεύτια παράγραφο της διακήρυξης του Αμστερνταμ (1975) οι έχοντες άλλη άποψη - αρχαιολόγοι της 9ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων.

Η τελευταία αυτή και εξίσου ισχυρή άποψη δεν αφορά τα μνημειακού χαρακτήρα αλλά τα κινητά ανεκτίμητης αξίας ευρήματα που γίνονται βορά των διαθέσεων των αρχαιοκαπήλων, είτε βρίσκονται ακόμη θαμμένα στην ελληνική γη είτε έχουν διασωθεί και φυλάσσονται στα ελληνικά μουσεία.

Είναι αυτή που εκφράζει ο αρχαιολόγος Παύλος Χρυσοστόμου, επικεφαλής των ανασκαφών στο συνολικής έκτασης 200 στρεμμάτων νεκροταφείο του Αρχοντικού Πέλλας που «έβγαλε» έως σήμερα εκατοντάδες εντυπωσιακά ευρήματα - ανάμεσά τους τις περίφημες χρυσές μάσκες των μακεδόνων πολεμιστών, δείγματα των οποίων μεταφέρθηκαν και άφησαν έκθαμβους τους δεκάδες χιλιάδες επισκέπτες του Λούβρου στην πρόσφατη έκθεση για τον Μέγα Αλέξανδρο. Πανομοιότυπα δείγματα μασκών των χρυσοφόρων πολεμιστών της Πέλλας ήταν όμως και αυτά (δύο ακέραια χρυσά προσωπεία, χρυσά ελάσματα, επιστόμια κτλ.) του 6ου αιώνα π.Χ. που εντοπίστηκαν στα χέρια αρχαιοκαπήλων τον περασμένο Οκτώβριο σε περιοχή έξω από τη Θεσσαλονίκη.

«Στη διάρκεια του 2011 δεν καταφέραμε να κάνουμε ανασκαφές», λέει ο κ. Χρυσοστόμου στα «ΝΕΑ». «Από το σύνολο των 200 στρεμμάτων του νεκροταφείου ανασκάφηκαν τα τελευταία χρόνια μόλις 11 στρέμματα. Το καλοκαίρι όμως στον απολύτως αφύλακτο (λόγω της έλλειψης κονδυλίων για αρχαιοφύλακες) χώρο των υπόλοιπων 190 στρεμμάτων εντόπισα περισσότερους από 10 λάκκους που... δεν ανοίξαμε εμείς. Μάλλον πρόλαβαν "συνάδελφοί" μας ανασκαφείς-τυμβωρύχοι που λυμαίνονται την ιστορία μας. Αν δεν μπορούμε να συνεχίσουμε τις ανασκαφές, ας φροντίσουμε τουλάχιστον για τη φύλαξη των χώρων. Είναι η ιστορία μας και η μόνη πλέον περιουσία μας», λέει ο κ. Χρυσοστόμου.